Ochrona pracy to wg B. Makarewicza, całokształt norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i technicznych mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego życia i zdrowia przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi, a także stworzenie mu optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii pracy. Takie ujęcie tego zagadnienia jest zarazem powszechnie stosowanym skrótem myślowym, gdyż dotyczy ochrony pracownika, a nie pracy. Pojęcie „bezpieczeństwo i higiena pracy” jest więc jednym z elementów szeroko rozumianej „ochrony pracy”.

Wobec zachodzących w błyskawicznym tempie zmian, w tym rozwoju nauki, techniki i nowych technologii zmienia się również podejście do tych kwestii. Nowoczesne podejście do systemu bezpieczeństwa opiera się na założeniu: bezpiecznie = bez strat możliwych do uniknięcia.
Zatem można przyjąć, że bezpieczeństwo i higiena pracy to ogół norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i technicznych, mających na celu stworzenie pracownikowi takich warunków pracy, aby mógł on wykonywać pracę w sposób produktywny, bez narażania go na nieuzasadnione ryzyko wypadku lub choroby zawodowej oraz nadmierne obciążenie fizyczne i psychiczne.

Dokonujący się, zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach, rozwój nowych technologii oraz ogromny postęp techniki wiąże się z nowymi wyzwaniami również w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia człowieka w środowisku pracy. Są to np. nanotechnologie, które już wkrótce znajdą się wszędzie: i w procesach produkcyjnych ale także w sferze codziennego życia. Jak do tej pory, ich mechanizm działania na człowieka jest ciągle nierozpoznany, a wręcz są podejrzewane o działania szkodliwe na poziomie komórkowym.
Z drugiej strony obserwujemy zmieniającą się rolę człowieka w procesach pracy i związane z tym „nowe” zagrożenia: obok zagrożeń fizycznych i chemicznych coraz większego znaczenia nabierają więc zagrożenia biologiczne i psychofizyczne.

_

Pracownicy, zwłaszcza młodzi, nierzadko nie są świadomi wartości własnego zdrowia i życia. To mocne stwierdzenie znajduje uzasadnienie w fakcie, że około 30 % wypadków przy pracy zdarza się w pierwszym roku zatrudnienia. Zatem olbrzymie znaczenie ma zmiana mentalności ludzi w kierunku kształtowania potrzeby dbałości o bezpieczeństwo i zdrowie.

Koszty wypadków przy pracy są wysokie i obejmują m.in. koszty odszkodowań wypłacanych pra-cownikom, absencji i reklamacji, wzrost składki ubezpieczeniowej, koszty prawne. A jeszcze niektóre wypadki powodują trwałą niezdolność zarówno do wykonywania pracy jak i do funkcjonowania poza nią. Dlatego problematyka bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku pracy jest coraz częściej postrzegana nie tylko w kategorii humanitarnej, ale również ekonomicznej. Poczucie bezpieczeństwa i zadowolenie pracowników przekłada się wprost na wyniki ekonomiczne, sprzyja podnoszeniu wydajności i jakości pracy i w efekcie sprzyja obniżeniu kosztów związanych z niewłaściwymi warunkami pracy.

Jakkolwiek przyczyny wypadków przy pracy mogą tkwić równocześnie w obszarach techniki, organizacji oraz czynnika ludzkiego, to jednak wg statystyk dominującą grupę stanowią te ostatnie. Dlatego tak ważnym zagadnieniem jest kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników. Tym bardziej, że nawet dobrze wyszkoleni pracownicy nierzadko świadomie zachowują się niezgodnie z obowiązującymi ich przepisami i zasadami BHP. Okazuje się, że ostry nadzór i egzekwowanie przestrzegania przepisów i zasad BHP nie tylko nie skłania pracowników do zmiany - korekty ich zachowań, ale często jest tylko bodźcem do takich zachowań „aby nie dać się złapać”.

Ostatnio rodzajem dobrej mody w zarządzaniu ryzykiem i bezpieczeństwem w środowisku pracy stało się podejście „behawioralne” (od ang. behaviour – zachowanie) - od strony zachowań pracowników. Mówi się więc o zachowaniach pracowników ryzykownych bądź bezpiecznych. Zachowania ryzykowneto takie działania pracowników, których konsekwencją jest ryzyko poniesienia szkód zdrowotnych, a nawet utraty życia. Zachowania bezpieczne są więc ich przeciwieństwem. Wiele badań, głownie psychologiczne i socjologiczne, wykazuje pewne prawidłowości w postrzeganiu ryzyka przez ludzi. Okazuje się, że istnieje u ludzi generalna tendencja do nadmiernego optymizmu - przecenianie prawdopodobieństwa zdarzeń pozytywnych oraz niedoszacowanie dla zdarzeń negatywnych. Powszechnym jest też uznawanie, że wypadki czy choroby zdarzają się przede wszystkim innym oraz tendencja do niedoceniania zdarzeń, które są mocno odległe w czasie np. choroby zawodowe, które rozwijają się bardzo powoli. Obserwuje się też tendencję dozaniżania ryzyka przy pracy przez dłuższy czas w określonym zagrożeniu - niezwykle groźne zjawisko „przyzwyczajenia się” i osłabienie czujności na konkretne zagrożenie. Także działania w grupie sprzyjają obniżeniu postrzegania poziomu ryzyka. Powyższe tendencje są dość powszechne czyli w mniejszym lub większym stopniu charakteryzują wszystkich ludzi.

Kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w środowisku pracy to zatem przede wszystkim skuteczne wpływanie na motywację do bezpiecznej pracy. Ustanowienie pewnych zasad bezpieczeń-stwa i higieny pracy pozwala na wyznaczenie określonych ram zachowań. Poinformowanie pracownika o możliwości wystąpienia zagrożenia, daje mu szansę zabezpieczenia się przed tym zagrożeniem, również poprzez odpowiednie zachowanie.

T. Kotarbiński podsumował to następująco: „chodzi o to, by człowiek robił ochoczo to, co robić musi; by tego co robić musi nie robił tylko dlatego, że musi; by w robieniu tego, co musi znalazł upodobanie i dzięki temu pracę swą usprawnił wielokrotnie, okazując hojność w oddaniu się jej”.

Literatura:

1. Praca zbiorowa pod red. Prof. dr hab. med. Danuty Koradeckiej, Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, Warszawa, CIOP, 1997.
2. Ejdys J. (red.), Kształtowanie kultury bezpieczeństwa i higieny pracy w organizacji, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok, 2010.
3. Tyszka T. (red.), Psychologia i bezpieczeństwo pracy, Instytut Psychologii PAN, Warszawa, 1992.
4. PN-N-18001:2004, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania.
 

Autor artykułu:

Barbara Dróżyńska - Plastica Sp. z o.o. - Grupa Kapitałowa TZMO, długoletni wykładowca w dziedzinie BHP, ergonomii i systemów zarządzania. Autorka wielu opracowań i publikacji. Posiada certyfikat kompetencji specjalisty bezpieczeństwa i higieny pracy CIOP .