Warsztaty eksperckie
dla Kierowników ds. Jakości

16-17 maja 2024 r., Kraków

Warsztaty eksperckie
dla Kierowników ds. Technicznych

16-17 maja 2024 r., Kraków

Zaplanuj z nami Swoją ścieżkę
Rozwoju Zawodowego w laboratorium

Szkolimy i doradzamy od 2003 r.

Działaj zgodnie z prawem

previous arrow
next arrow
Slider

Laboratoria często napotykają na problemy z obliczeniem i zapisaniem wskaźnika narażenia zawodowego dla analiz chemicznych i pyłów gdy wartości wielkości mierzonych w próbkach znajdują się poniżej dolnej granicy oznaczalności. Wskazówek dotyczących sposobu postępowania w takich przypadkach dostarcza norma PN-Z-04008-7:2002 [1] i dyrektywa 2009/90/WE z 31 lipca 2009r. [2]
Punkt 3.5 normy PN-Z-04008-7:2002 [1] mówi:

W przypadku uzyskania wyników niższych od oznaczalności zastosowanej metody analitycznej, w obliczeniach wymagających przekształcenia uzyskanych wyników a logarytmy (pomiary stacjonarne) uwzględnić liczbę odpowiadającą ½ wartości stężenia, które można oznaczyć daną metodą.

Szerzej na ten temat wypowiada się dyrektywa [2], która w art. 5 podaje:

1. W przypadku gdy wartości fizykochemicznych lub chemicznych wielkości mierzalnych w danej próbce znajdują się poniżej granicy oznaczalności, w celu obliczenia średnich wartości wyniki pomiaru są ustalane na poziomie połowy wartości danej granicy oznaczalności.
2. W przypadku gdy obliczona średnia wartość wyników pomiaru, o których mowa w ust. 1, znajduje się poniżej granicy oznaczalności, wartość ta określana jest jako „poniżej granicy oznaczalności”.
3. Ustępu 1 nie stosuje się do wielkości mierzalnych, które stanowią sumy całkowite danej grupy parametrów fizykochemicznych lub chemicznych wielkości mierzalnych, łącznie z ich odnośnymi metabolitami oraz produktami degradacji i reakcji. W tych przypadkach wyniki poniżej granicy oznaczalności poszczególnych substancji ustala się na poziomie zerowym.

Podane w Art.. 5 dyrektywy wskazówki nie dotyczą sposobu obliczania wskaźnika narażenia „Cw”, gdyż wskaźnik narażenia jest wartością średnią odniesioną do 8-godzinnego dnia pracy (czyli uśrednioną po czasie).
Wykorzystajmy informacje podane w normie i dyrektywie do wyznaczenia wskaźnika narażenia gdy wartości wielkości mierzonych w próbkach znajdują się poniżej granicy oznaczalności i określenia granicy oznaczenia ilościowego dla wskaźnika narażenia „Cw”.
Najpierw kilka definicji:
Wykrywalność – jest to minimalne stężenie badanego składnika które może być zarejestrowane przez przyrząd i rozróżnione od szumów przyrządu z określonym stopniem prawdopodobieństwa.
Granica wykrywalności – xmin metody jest to najmniejsza ilość lub najmniejsze stężenie substancji, które można wykryć z zadowalającą pewnością stosując daną metodę czy technikę analityczną.
Granica oznaczenia ilościowego jest to najmniejsza ilość lub najmniejsze stężenie substancji, które daje się w sposób pewny (z zadowalającą dokładnością i precyzją) oznaczyć ilościowo.
Granica wykrywalności procedury (metody) analitycznej – najmniejsza zawartość analitu jaka może zostać wykryta przy zastosowaniu danej procedury analitycznej.

Granica oznaczenia ilościowego może być dolną granicą zakresu roboczego metody, uwarunkowana uzyskaniem żądanej precyzji oznaczeń. W przypadku analiz wagowych (pyły) sposób określenia granicy oznaczenia ilościowego, na podstawie wyników analizy ślepej próbki, podaje norma PN-EN ISO 10882-1:2012 [3].
Granica oznaczenia ilościowego zależna jest od stosowanej metody analitycznej, wyposażenia pomiarowego, żądanej precyzji oznaczeń. W przypadku pyłów będzie zależna od stosowanej w laboratorium wagi i w tym przypadku granica oznaczenia ilościowego mówi nam jaką najmniejszą ilość pyłu (naważki) na filtrze jesteśmy w stanie określić, podobnie w przypadku analiz chemicznych, granica oznaczenia ilościowego mówi nam jaka najmniejszą ilość związku w próbce jesteśmy w stanie określić metodą analityczną. W tych przypadkach granica oznaczenia ilościowego będzie wyrażona w jednostkach masy (najczęściej w mg). Jeśli natomiast określamy stężenia gazy w powietrzu za pomocą elektrycznych przyrządów o szybkim odczycie, granica oznaczenia ilościowego będzie wyrażona w ppm lub mg/m3 i najczęściej uzależniona jest obok precyzji przyrządu od zakresu jego wzorcowania (wymaganie PCA). W przypadku analiz chemicznych i pyłów granica oznaczenia ilościowego wyrażona jest w jednostkach masy, a jaka jest granica oznaczenia ilościowego na stężenia X [mg/m3]. Zależy oczywiście od ilości pobranego powietrza i nie jest dla danej metody stała, jeśli metoda dopuszcza pobranie różnych ilości powietrza w próbce.
 

obliczenie i zapisanie wskaźnika narażenia zawodowego dla analiz chemicznych

gdzie:
Xozn – dolna granica oznaczenia liościowego stężenia [mg/m3];
mozn – dolna granica oznaczenia ilościowego masy [mg];
P – przepływ powietrza w aspiratorze [l/min];
Ti – czas pobierania próbki powietrza w [min];
Te – czas ekspozycji w [min];
n – ilość pobranych próbek powietrza.

Jeszcze bardziej skomplikowane jest określenie granicy oznaczenia ilościowego dla wskaźnika narażenia, który jest 8-godzinna średnią.
 

 określenie granicy oznaczenia ilościowego

Jak widać z granica oznaczenia ilościowego Cw,ozn, zależy od ilości pobranych próbek powietrza, zastosowanego przepływu, czasu pobierania próbek i czasu ekspozycji.

Rozpatrzmy kilka przykładów.
Niech granica oznaczenia ilościowego masy pyłu na filtrze wynosi mozn=0,2mg, pobrano dwie próbki powietrza pierwsza przez t1=240 min, drugą t2=120min, przy przepływie P=2l/min uzyskano naważki poniżej 0,2mg pyłu na obu filtrach, czas ekspozycji zawodowej 480 min. Prowadzimy obliczenia zgodnie z wytycznymi dyrektywy [2].

granica oznaczenia ilościowego masy pyłu na filtrze
 

Ponieważ analizy chemiczne więc wynik badań zapisujemy „poniżej 0,56 mg/m3”
Sytuacja się zmieni jeśli w pierwszej próbce pobrano np. 0,5 mg pyłu.
 

Granica oznaczalności, zakres metody a wskaźnik narażenia zawodowego

Ponieważ Wykrywalność – jest to minimalne stężenie badanego składnika które może być zarejestrowane przez przyrząd i rozróżnione od szumów przyrządu z określonym stopniem prawdopodobieństwa. więc wynik badań zapisujemy „0,83 mg/m3”.

Analogicznie wygląda sytuacja w przypadku analiz chemicznych.
Rozważmy jeszcze przypadek przyrządów o szybkim odczycie. Niech granica oznaczenia ilościowego na CO wynosi Xozn=4ppm (począwszy od tego zakresu był wzorcowany miernik), pracownik prowadzi 2 czynności zawodowe pierwsza przez czas t1=240 min druga przez t2 180 min, pozostały czas pracownik nie jest narażony na CO. W wyniku badań uzyskano wyniki dla pierwszej czynności (2ppm; 3ppm; 0 ppm), dla drugiej czynności (3ppm; 1ppm; 17ppm) (liczbę próbek ograniczono do 3 żeby uprościć obliczenia, ograniczmy się tylko do obliczenia Xg,w i pozostańmy na ppm-ach).


Granica wykrywalności – xmin metody jest to najmniejsza ilość lub najmniejsze stężenie substancji, które można wykryć z zadowalającą pewnością stosując daną metodę czy technikę analityczną

gdzie
Xg,ozn – granica oznaczenia ilościowego dla miernika;
tj – czas prowadzenia j-tej czynności zawodowej w [min];
n – liczba czynności zawodowych (do 3).
 

Ponieważ Granica oznaczenia ilościowego jest to najmniejsza ilość lub najmniejsze stężenie substancji, które daje się w sposób pewny (z zadowalającą dokładnością i precyzją) oznaczyć ilościowo więc wynik badań zapisujemy „poniżej 3,5 ppm”.

Podane obliczenia prowadzi program „Laborant” po zaznaczeniu odpowiedniej opcji w ustawieniach parametrów metody.

Zastanówmy się jeszcze na przykładzie pyłu nad zakresem metody (czyli zakresem w którym można osiągnąć akceptowalna poprawność i precyzję). Ponieważ metoda pozwala mi na pobranie od 1 do 5 próbek powietrza przy przepływie od 1 l/min do 2 l/min i zakładając czas pobierania próbki maksymalnie 360 min. Możemy pobrać od 72 dm3 (0,072m3) do 720 dm3 (0,720m3). Ponieważ dolną granicę oznaczenia ilościowego ustaliliśmy na 0,2 mg a maksymalne obłożenie saczka na 2,5 mg (0,5 mg na cm2 sączka), z tego wynika zakres metody wynosi:

Granica wykrywalności procedury (metody) analitycznej – najmniejsza zawartość analitu jaka może zostać wykryta przy zastosowaniu danej procedury analitycznej

pyłu X jakie możemy oznaczyć, nie jest to wskaźnik narażenia. Zwróćmy uwagę że w przykładzie pierwszym X1,ozn wyniosło 0,42 mg/m3 a X2, ozn wynosi 0,83, gdyż ustaliliśmy przepływ powietrza na 2 l/min i pobieraliśmy próbkę przez okres krótszy niż 360 min. Oczywiście podanego zakresu metody nigdy nie przekroczymy i nie będziemy w stanie oznaczyć mniejszego stężenia niż 0,27 mg/m3. 


Literatura:

1. PN-Z-04008-7:2002 Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników;
2. DYREKTYWA KOMISJI 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r. ustanawiająca, na mocy dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód;
3. PN-EN ISO 10882-1:2012 Zdrowie i bezpieczeństwo przy spawaniu i procesach pokrewnych -- Pobieranie próbek cząstek zawieszonych w powietrzu i gazów w strefie oddychania spawacza -- Część 1: Pobieranie próbek cząstek zawieszonych w powietrzu
 

Autor artykułu:

Andrzej Uzarczyk, doświadczony wykładowca i długoletni pracownik Laboratorium Badań Środowiska Pracy Państwowej Inspekcji Pracy w Gdańsku. Autor publikacji i programów komputerowych z zakresu czynników szkodliwych w środowisku pracy.
 

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego Newslettera!

Instytut Nafty i Gazu. Państwowy Instytut Badawczy
Instytut Nafty i Gazu. Państwowy Instytut Badawczy
...Wysoka efektywność zajęć, profesjonalne podejście organizatora, przygotowanie merytoryczne oraz fachowo opracowane materiały dydaktyczne miały istotny wpływ na zadowolenie wszystkich uczestników (...)
Niezależne Laboratorium Badawcze STANLAB Sp. z o.o.
(...) Szkolenie zostało przygotowane z dużym zaangażowaniem, tym bardziej, że trudno było znaleźć prowadzących. (...) Szkolenie poprowadzili (...) - osoby bardzo komunikatywne, z ogromną wiedzą, doświadczeniem i kompetencjami. Temat nie był łatwy, ale przedstawiony został w sposób przystępny dla uczestników, na wysokim poziomie merytorycznym. Widać, że prowadzący to praktycy. Wiele wątpliwości zostało wyjaśnionych, uzyskaliśmy odpowiedzi na nurtujące nas pytania związane z omawianym zagadnieniem, ale wciąż nasuwają się kolejne pytania, które będzie można konsultować. W imieniu swoim i uczestników składam serdeczne podziękowania wykładowcom oraz pracownikom firmy szkoleniowej CE2 Centrum Edukacji za rzetelne przygotowanie szkolenia zamkniętego, które spełniło nasze oczekiwania. Z wielką przyjemnością rekomenduję firmę CE2 Centrum Edukacji jako kompetentnego Partnera w zakresie organizacji szkoleń.
Katedra i Zakład Genetyki Klinicznej Collegium Medicum i.Ludwika Rydygiera
(...) CE2 Centrum Edukacji wykazało się ze swojej strony dużym zaangażowaniem w przebieg szkolenia, począwszy od znalezienia trenera o kompetencjach z zakresu tematyki metod badań stosowanych w Katedrze i Zakładzie Genetyki Klinicznej, po realizację kolejnych etapów. Z przyjemnością mogę polecić CE2 Centrum Edukacji jako rzetelną i kompetentną jednostkę realizującą szkolenia.
PKP CARGO S.A.
(...) Firma CE2 Centrum Edukacji została wybrana po szczegółowej analizie ofert. Zarówno program, jak i warunki finansowe szkolenia przedstawiały się najbardziej korzystnie. I rzeczywiści, z pełną odpowiedzialnością możemy stwierdzić, iż CE2 Centrum Edukacji sprostało naszym wysokim oczekiwaniom....Podsumowując dotychczasową współpracę możemy polecić firmę CE2 Centrum Edukacji jako zaangażowanych profesjonalistów i godnych zaufania partnerów.
Umicire Autocat Poland Sp. z o.o.
(...) Bardzo cenimy wysoki poziom przeprowadzonego szkolenia oraz zaangażowanie trenera. .. Osoby biorące udział w szkoleniu wysoko oceniły zarówno treść i zakres szkolenia, jak również wiedzę i umiejętności dydaktyczne osoby prowadzącej. Z przyjemnością rekomendujemy firmę CE2 Centrum Edukacji jako rzetelnego wykonawcę szkoleń. Doskonale wykonywana praca zgodnie ze zleceniem oraz profesjonalne podejście do uczestników pozwala na bardzo pozytywną ocenę dotychczasowej współpracy.
Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu
(...) Jestem przekonana, że wiedza zdobyta podczas cyklu szkoleń znajdzie zastosowanie w praktyce, co podniesie efektywność pracy uczestników szkolenia, a co za tym idzie - zadowolenie Klientów tut. Urzędu. Wysoki poziom wiedzy i kompetencji trenerów oraz profesjonalizm w podejściu do odbiorców cyklu szkoleń sprawia, że z przyjemnością polecam firmę CE2 Centrum Edukacji, jako solidnego i wiarygodnego partnera w zakresie usług szkoleniowych.
IBSS BIOMED S.A.
(...) Godnym podkreślenia jest wysoki profesjonalizm i kompetencje Wykładowcy zarówno w aspektach teoretycznych jak i praktycznych. Atmosfera szkolenia sprzyjała przyswajaniu wiedzy oraz wspólnej wymianie doświadczeń. (...) Uważam, iż przeprowadzone przez firmę CE2 szkolenie jest dobrą inwestycją w rozwój kadry pracowniczej.
Inspekcja Weterynaryjna Lubelski Wojewódzki Lekarz Weterynarii
(....) Szkolenie było na bardzo wysokim poziomie merytorycznym. Prowadzący wykazał doskonałą znajomość tematu, a przygotowane dla słuchaczy materiały stanowią cenne wskazówki do dalszego doskonalenia systemu zarządzania.
Ministerstwo Środowiska
Ministerstwo Środowiska
(...) Szkolenia były wysoko oceniane przez uczestników, a ich najmocniejszą stroną byli wykładowcy i trenerzy.
Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego i.prof.Wacława Dąbrowskiego
(...) W ankietach po szkoleniowych uczestnicy kursu ocenili bardzo wysoko szczególnie postawę i kompetencje trenera: znajomość prezentowanego tematu, umiejętności przekazywania wiedzy, przyjazną atmosferę i pozytywne nastawienie oraz umiejętności pracy z grupą. Wartość merytoryczna szkolenia odpowiadała naszym potrzebom, została zrealizowana zgodnie z ofertą Wszystkie zagadnienia omówiono zrozumiale i interesująco. (...) Podsumowując pragniemy wyróżnić i polecić Państwu firmę CE2 Centrum Edukacji jako solidnego i doświadczonego dostawcę usług szkoleniowych.
Rejonowe Laboratorium MPS Dębogórze
(...) Warsztaty zostały przeprowadzone w bardzo rzetelny sposób. Wszyscy uczestnicy podkreślali profesjonalizm przeprowadzającej szkolenie oraz możliwość bezpośredniej dyskusji z trenerem prowadzącym. Ciekawa forma warsztatów, dużo przykładów przydatnych w codziennej pracy. Twórcze podejście do tematyki. Usługa została wykonana z należytą starannością i bez zastrzeżeń.
Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
(...) Prowadzący szkolenie trener w pełni wywiązał się z powierzonego zadania wykazując się kompetencjami, doświadczeniem i wiedzą, którą starał się przekazać w sposób przystępny, dostosowując obszerny zakres materiału do potrzeb uczestników szkolenia. Zachęcał do aktywności, chętnie i wyczerpująco odpowiadał na zadawane pytania. Podczas szkolenia wykazał się zaangażowaniem i elastycznym dostosowaniem do potrzeb grupy, co pomogło efektywnie przekazać wiedzę.
Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna
(...) Cel i zakres szkolenia został w całości zrealizowany. Przekazane materiały szkoleniowe przygotowane były czytelnie i przejrzyście. Sposób prowadzenia szkolenia wskazywał na dużą wiedzę merytoryczną i doświadczenie prowadzącego szkolenie. Ważnym elementem szkolenia były warsztaty, oparte na przykładach różnych sytuacji auditowych. Uczestnicy szkolenia wysoko ocenili zarówno wiedzę prowadzącego jak również sposób prowadzenia szkolenia. Ciągły, interaktywny kontakt prowadzącego z grupą pozwolił na osiągnięcie założonych celów i pogłębienie wiedzy uczestników szkolenia w obszarze auditów wewnętrznych.
Wojewódzki Inspektorat Weterynarii Zakład Higieny Weterynaryjnej w Krośnie
(...) Prowadzący w sposób przystępny i zrozumiały przedstawił temety, a przedstawione przykłady pozwoliły na łatwiejsze zrozumienie omawianej treści. Szkolenia organizowano zgodnie z przyjętymi uzgodnieniami, a przekazane materiały szkoleniowe zawierały wszystkie zagadnienia wraz z materiałami ćwiczeniowymi. Szkolenia zostały przygotowane i zrealizowane w sposób profesjonalny oraz dostosowany do specyfiki naszego Laboratorium, tym samym spełiając nasze cele i oczekiwania. Polecamy firmę CE2 Centrum Edukacji jako organizatora szkoleń dedykowanych.
Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Lesznie
(...) Prowadzący szkolenie w sposób profesjonalny i przystępny omówił na przykładach stosowanego w naszym laboratorium wyposażenia, proces sprawdzenia okresowego oraz interpretację świadectw wzorcowania. W trakcie szkolenia uczestniczyliśmy w ciekawej dyskusji i uzyskaliśmy pomoc w rozwiązaniu naszych problemów. Firma CE2 Centrum Edukacji jest solidnym, doświadczonym dostawcą usług szkoleniowych.
Instytut Badań Inżynierskich LABOR AQUILA
(...) W imieniu Instytutu Badań Inżynierskich LABOR AQUILA rekomendację firmy CE2 Centrum Edukacji jako solidnego i profesjonalnego organizatora szkoleń dotyczących działalności systemowej i technicznej laboratoriów badawczych.
OPEC-INEKO Sp. z oo.o.
(...) Jednocześnie chcemy podziękować za przeprowadzone szkolenie i podkreślić, że podczas jego realizacji Trenerka wykazała się ogromną wiedzą oraz przygotowaniem merytorycznym, a także rzetelnością, starannością i doskonałą organizacją, co znalazło swój oddźwięk w ankietach ewaluacyjnych przeprowadzonych wśród uczestników szkolenia. Szkolenie przyczyniło się do poszerzenia wiedzy uczestników, co z pewnością przekładać się będzie na lepszą efektywność w pracy.
SUDZUCKER POLSKA S.A.
(...) Trener w profesjonalny sposób przekazał uczestnikom szkolenia swoją bogatą wiedzę w tematyce aspektów gospodarki odpadami, co znalazło potwierdzenie w wysokiej ocenie szkolenia. (...)
Tarnobrzeskie Wodociągi Sp. z o.o.
(...) Zakres tematyczny oraz forma szkoleń prowadzona przez CE2 Centrum Edukacji była dostosowana w stopniu najwyższym do potzreb zgłaszanych przez Kierownictwo Laboratorium oraz jego pracowników. Przygotowane materiały szkoleniowe oraz treść wykładów były przekazane w sposób zrozumiały i interesujący. Wszystkie zagadnienia poparto przykładami. Podczas szkoleń istniała możliwość indywidualnych konsultacji, podczas których uczestnicy poruszali problematykę nie tylko związaną z tematyką przeprowadzonych szkoleń, ale również inna, z jaką spotykają się na co dzień w pracy. Jesteśmy bardzo zadowoleni z wykonanej usługi i z całą odpowiedzialnością możemy polecić firmę CE2 Centrum Edukacji, każdej firmie dbającej o rozwój zawodowy pracowników oraz o podnoszenie ich kwalifikacji.
Inspekcja Weterynaryjna
(...) Szkolenie było bardzo pomocne i wyjaśniło wiele zapytań auditorów wewnętrznych, jak i osób objętych systemem zarządzania. Osoba szkoląca była bardzo dobrze przygotowana. Zagadnienia wyjaśniane - co bardzo ważne - na przykładach i dokładnie omawiane. W trakcie szkolenia bardzo częste dyskusje. Szkolenie bardzo pomocne i efektywne.